Topstukken: zeldzame en onmisbare erfgoedobjecten

Wat is een topstuk?

Een schilderij kan met de fijnste details geschilderd zijn, een manuscript versierd met de mooiste krullen in goudblad. Maar wat maakt het een topstuk? Aan de hand van het criterium ‘zeldzaam en onmisbaar voor Vlaanderen’ adviseert de door de Vlaamse overheid aangestelde Topstukkenraad de minister van Cultuur of een werk - of zelfs een volledige collectie - een topstuk is.

Met ‘zeldzaam’ wordt bedoeld dat er weinig andere gelijke of gelijksoortige voorwerpen of verzamelingen in dezelfde staat in Vlaanderen zijn. Wat ‘onmisbaar’ betekent, is nét iets genuanceerder. Voor wie in de details wil gaan:

Topstukken kunnen schilderijen, koorboeken, vliegtuigen, tapijten of zelfs industriële machines zijn. De meest diverse types objecten uit de meest diverse locaties komen terecht op de lijst. In juli 2021 bezat de helft van de stukken nog geen kwalitatieve digitale kopie, daarom besloot meemoo om een deel van de middelen van het GIVE-project in te zetten om deze achterstand in te halen. In samenspraak met de Topstukkenraad koos meemoo 245 topstukken uit, waarvan een heel deel bestaat uit verschillende aparte werken: goed voor een totaal van 476 schilderijen, manuscripten, oude drukken, tekeningen, beeldhouwwerken en prenten! Meer weten over de selectie?

Waarom zijn topstukken in het leven geroepen?

Een speciale waarde toekennen aan bepaalde erfgoedobjecten gebeurt natuurlijk niet zomaar. Met het label ‘topstuk’ krijgen de werken een unieke bescherming: beheerders mogen hun topstuk niet zomaar verkopen of verhuizen naar het buitenland, en kunnen het voordelig laten restaureren - of digitaliseren!

Waarom topstukken digitaliseren?

Erfgoedobjecten zijn kwetsbaar. De kans bestaat dat bepaalde sleutelwerken op een dag verdwenen zullen zijn. Daarom is het zinvol om deze topstukken te digitaliseren, en ze hiermee toegankelijk te maken voor toekomstige generaties. Zo blijven ze de tand des tijds doorstaan.

Naast kwetsbaar is een groot deel van de Vlaamse topstukken vandaag de dag niet vlot te bezichtigen. Of zelfs helemaal niét. Door de werken te voorzien van een digitale kopie kan je ze weer een tikkeltje beter bezichtigen. Want waar je ook bent, waar een topstuk zich ook bevindt, of hoe goed of slecht je ook te been bent: dankzij digitalisering zal eender wie, eender waar het Vlaamse erfgoed kunnen bewonderen. Meer inclusie en inspiratie? Check!

De kleinste details vastleggen, met verschillende digitaliseringstechnieken

Je merkt het al: de topstukken in dit project konden niet meer verschillend zijn. Om ieder type object optimaal te digitaliseren, koos meemoo verschillende technieken uit:

• Digitalisering van handschriften en drukken op een mobiele boekenwieg

• Scanning van 3D-objecten

• Hoogwaardige fotografische registratie in 2D

• Gigapixelfotografie om tot het kleinste detail te gaan

Van prenten tot partituren

Innovatief ontsluiten

Ging jij op deze website al bladeren in een handschrift, of kijken naar een minutieus uitgehouwen marmeren beeld? Dan merkte je misschien enkele technische snufjes op.

IIIF - duurzaam inzoomen

De handschriften en drukken, die bekijk je tot in de details met behulp van een IIIF-viewer. Triple-ai-wat? Dit International Image Interoperability Framework (IIIF) is een set van open standaarden die wereldwijd gebruikt wordt om digitale beelden en metadata te beheren en uit te wisselen. En dat op een veel duurzamere manier. Bovendien verlies je dankzij IIIF geen context wanneer je tot een detail inzoomt op een afbeelding, vergelijk je verschillende bronnen met elkaar, of bekijk je annotaties.

3D - kijken en printen

Wat met de 3D-gescande objecten in het Gecoördineerd Initiatief voor Vlaamse Erfgoeddigitalisering? Die kan je van voor tot achter en tot in detail bewonderen met een 3D-viewer. Via augmented reality plaats je jouw favoriete beeld zelfs in je woonkamer, of op je nachtkastje. Navigeer naar het 3D-model onderaan de pagina, klik rechts onderaan op 'AR' en volg de instructies.

Je kan de scans ook omtoveren tot tastbare objecten dankzij 3D-prints. Die kan je maken met verschillende materialen. Enkele voorbeelden uit de praktijk:

• Blinden en slechtzienden kunnen zich een beeld vormen van museumstukken dankzij levensechte 3D-prints.
• Kwetsbare beelden krijgen een kistje pérfect op maat, want met de 3D-scans kan je met de precieze afmetingen mallen maken van ieder object.
• Gaat een kunstwerk verloren, dan kan je er dankzij 3D-scans een waarheidsgetrouwe kopie van maken.

Uit de collectie van...

Op termijn zal je de topstukken van 50 musea, 25 kerken en abdijen en 5 archieven online kunnen bewonderen.